Уул уурхайд суурилсан Монголын хөгжлийн найдвар өнгөрсөн жилийн БНХАУ-ын хэрэглээний бууралт, дэлхийн зах зээл дэх түүхий эдийн үнийн цочролд “бөхийсөн”-ий дараа Засгийн газар нь байр сууриа өөрчлөх оролдлого хийж, хөрөнгө оруулалтын уур амьсгалыг сайжруулах чиглэлд анхаарч эхэллээ.
Эдийн засгийн удаан өсөлт , муу зээлүүд болон “орчны үйл ажиллагаа доройтож буй”-тай холбоотойгоор үнэлгээний “Moody’s” агентлаг 2014 оны нэгдүгээр сард Монголын гурван банкны хэтийн төлөвийг сөрөг болгон бууруулаад байгаа.
Дэлхийн эдийн засгийн сулрал, өнөөгийн тодорхойгүй байдлыг буруушааж буй Олон улсын валютын сан тус улсын 2013 оны өсөлтийн таамгийг 14 хувиас 11.8 болгон өөрчилснөөс хойш гурван сарын дараа энэхүү сануулгыг өгөв.
Түүхий эдийн ханшийн уналт
Уул уурхайн олборлолт нь Монголын дотоодын нийт бүтээгдэхүүний гуравны нэг, экспортынх нь 90 хувийг бүрдүүлдэг бөгөөд өнгөрсөн жил БНХАУ-ын нүүрсний хэрэглээ буурсан нь тус улсын эдийн засгийн үзүүлэлтэд огцом нөлөөлсөн юм.
2011 онд 17 хувьд хүрч байсан дотоодын нийт бүтээгдэхүүний өсөлт нь 2020 он хүртэл хоёр оронтой тоо хэвээр байна гэж таамаглаад буй. Үүнд Тавантолгойн коксжих нүүрс болоод Оюутолгойн алт-зэсийн ордоос бий болох ашиг голчлон нөлөөлөх гэнэ.
Гэсэн ч түүхий эдийн ханш унаж, Хятадын аж үйлдвэрлэлийн бүтээгдэхүүний хэмжээ буурсан нь 2013 оны эхний хэдэн сард Монголын эдийн засагт сөрөг нөлөө үзүүлсэн юм. Дотоодын нийт бүтээгдэхүүний өсөлт эхний хагаст 7.2 хувь болж өмнөх оны мөн үеийн 16.7 хувиас уруудсан гэж Үндэсний статистикийн хорооноос мэдээлэв.
Зургаан тэрбум долларын өртөгтэй Оюутолгойн ордын далд уурхайн бүтээн байгуулалтын цаадах зөрчил олон улсын хөрөнгө оруулагчдын итгэлийг бууруулаад байгаа. Монголын албаны хүмүүс болон Англо-Австралийн уурхайчид үндэсний уул уурхайн хөгжилд анхны найдлагыг төрүүлсэн Оюутолгойн хөрөнгө оруулалтын гэрээг өөрчлөх талаар ярилцаж, тэд 2013 онд ихээхэн хугацааг мухардмал байдлаар үдлээ.
Тэлэлтийн шалтгааныг шинжилсэн нь
Өнгөрсөн оны эхний хагасын эдийн засгийн удааширалд үзүүлсэн Засгийн газрын хариу үйлдэл нь мөнгөний болон сангийн бодлогын тэлэлтийг хослуулсан явдал байв. 2012 оны сүүлчээр олон улсын зах зээлд арилжсан 1.5 тэрбум ам.долларын бондын мөнгөөр санхүүжүүлэх ажлуудыг эхлүүлж, Засгийн газраас зургаан аймгийг Улаанбаатартай холбох зам барих ажлыг хамарсан дэд бүтцийн салбарт ихээхэн хөрөнгө зарцууллаа. Үүний нөлөөгөөр төрийн зардал нэмэгдэж, дотоодын нийт бүтээгдэхүүний өсөлт оны хоёр дахь хагаст эрчимжин 14.3 хувьд хүрэв.
Монголбанк нэгээс зургадугаар сард бодлогын хүүгээ олон удаа доошлуулж, 2012 оны эцэст 13.25 хувь байсан хүү хамгийн сүүлд 10.5 хувьд хүргээд буй. Мөн Төвбанк зургадугаар сарын дундуур төрийн дэмжлэгтэй орон сууцны зээлийн шинэ системийг танилцуулсан бөгөөд энэ моргейжийн зээлийг өмнөх дундаж хүү 15 хувиас бага, найман хувиар тогтоогоод байгаа.
Ингэснээр зогсонги байсан зээлийн өсөлт хурдан сэргэлээ. Үнэлгээний “Moody’s” агентлагийн 2014 оны эхээр гаргасан тайланд дурдсанаар 2013 оны нэгээс арваннэгдүгээр сарын хооронд өмнөх оны мөн үед 23 хувийн өсөлттэй байсан зээл 55 хувиар огцом нэмэгдсэний ихэнх нь барилгын секторт ногдож байсан гэнэ.
Засгийн газрын бодлого үр дүнтэй гэж харагдаж байгаа ч урсгал тооцооны тэнцэл болон инфляцын өсөлт нь “эдийн засгийг дунд хугацаанд хүндхэн зохицуулалттай арга зам” руу хөтөлж магадгүйг Дэлхийн банк арваннэгдүгээр сард Монгол Улсад анхааруулсан билээ. Мөн Олон улсын валютын сан арванхоёрдугаар сард хэвлэгдсэн хамгийн сүүлчийн зөвлөмждөө “мөнгөний болон сангийн бодлогын тэлэлт үргэлжилбэл тогтвортой байдалд сөргөөр нөлөөлөх болно” гэж сануулаад байгаа.
Бүтцийн өөрчлөлтөд тавтай морил
Монгол Улс хөрөнгө оруулалтын уур амьсгалыг сайжруулахад чиглэсэн, илүү тааламжтай хариу үйлдэл үзүүлэх өөр арга хэмжээнүүдийг авч байна.
БНХАУ-ын төрийн өмчит корпорацын уул уурхайн том фирмийг худалдан авах үйл явцад саад учруулах зорилгоор 2012 онд яаравчлан баталсан Стратегийн ач холбогдол бүхий аж ахуйн нэгжид гадаадын хөрөнгө оруулалтыг зохицуулах тухай хуулийг УИХ аравдугаар сард шинэчлэн найруулсан билээ. Өмнөх хууль зорилтот “бай”-гаа оносон ч энэ нь гаднын бусад хөрөнгө оруулагчдын сонирхлыг бууруулж, Монгол дахь гадаадын хөрөнгө оруулалтын хэмжээг сааруулахад түлхэц болсон. Гадаадын компаниуд шинэ төслүүдээ хойшлуулснаар хөрөнгө оруулалтын хэмжээ 2013 оны эхний найман сард 1.8 тэрбум ам.долларт хүрсэн нь өмнөх оноосоо 47 хувиар буурсан үзүүлэлт байв.
Арваннэгдүгээр сараас үйлчилж эхэлсэн шинэ хууль хоёр чухал өөрчлөлт авчирч байна. Нэгдүгээрт, гадаадын хөрөнгө оруулагчид харилцаа холбоо, уул уурхай, банкны салбарт бизнес эрхлэхийн өмнө төрөөс зөвшөөрөл авахад их зүйл шаардагдахгүй байгаа ч төрийн өмчит ихэнх аж ахуйн нэгж энэ чиглэлд хөрөнгө оруулахын тулд Засгийн газрынх нь зөвшөөрөл хэрэгтэй хэвээр байгаа юм.
Хоёрдугаарт, үйлдвэрлэлийн хөрөнгө оруулах хэмжээнээс хамаарч таваас 22 жил хүртэл хугацаагаар хязгаарлан, найдвартай баталгаа өгөхүйц татварын тогтвортой байдлын гэрчилгээг бий болгосон. Шинэ зохицуулалтаар Нэмэгдсэн өртгийн албан татвар, Орлогын албан татвар, Уул уурхайн нөөцийн болон Гаалийн татварыг авах юм. Хуулийн дагуу орон нутгийн болон гадаадын хөрөнгө оруулагчид ижил хувиар төлнө. Энэ нь үүсээд байсан эргэлзээтэй нөхцөлүүдийг тайлж буй бөгөөд гадаадын хөрөнгө оруулалтыг идэвхжүүлж магадгүй юм.
Салбарын яамнаас нь энэхүү зохицуулалтыг нарийвчлан боловсруулах кампанит ажил эхлүүлээд буй төдийгүй төрийн үйл ажиллагааг өөрчлөхөөр төлөвлөсөн нь гадаад болон дотоодын хөрөнгө оруулагчдын аль алиныг нь дэмжин тэдэнд итгэл олно гэдэгт найдаж байгаа аж.
Иргэд болон албан тушаалтнуудын хариуцлагыг дээшлүүлэх, лиценз, зөвшөөрөл олгох хэлбэрийг шинэчлэх, төрөөс бизнесийг салгах зэрэгт чиглэсэн “Том төрөөс ухаалаг төр рүү” гэсэн санаачилга нь холыг харсан шинэчлэлийн үндэс болно. Түүнчлэн нэгдүгээр сарын 1-нээс үйлчилж эхэлсэн Үнэт цаасны тухай хууль институциональ хөрөнгө оруулагчдыг онилох юм.
“Оюутолгой” нь тус улсын эдийн засгийг сэргээхэд хамгийн чухал төсөл гэж ажиглаж байгаа ба Засгийн газрын “Рио Тинто”-той хийж буй хэлэлцээр эцэслэн Монголд сайн мэдээ дуулгах шийдвэр удахгүй гарна гэж саяхны долоо хоногт мэдээлсэн байлаа. Мөн “Эрдэнэс Оюутолгой” компанийн захирал Да.Ганболд “шийдвэрлэх цөөн асуудал үлдсэн” тухай дотоодын хэвлэлд ярьжээ.
Одоогийн улс төрийн болон макро эдийн засгийн сорилтууд нь энэ байдлыг дэнсэлж байна гэдгийг цаашид анхаарч, гадаадын хөрөнгө оруулагчдад итгүүлэх асар их тэмүүлэл Монгол Улсад байна. Оюутолгойд ийм орчныг бүрдүүлэхийн тулд өөрийн зорилгодоо хүрэх гэсэн тус орныг дэмжих үр дүнтэй, илүү оновчтой санхүүгийн бүтцийг бий болгоход чиглэсэн төлөвлөгөө гарган, ихээхэн нөөц боломж байгаагаа ухаарах явдал юм.>
Mongolia Year in Review 2013
After hopes of a mining-based boom in Mongolia last year were dented by global commodity price shocks and declining Chinese demand, the government is focusing on improving the investment climate in a bid to generate a turnaround.
In January 2014, ratings agency Moody’s placed negative outlooks on three Mongolian banks, citing concerns over a “deteriorating operating environment”, bad loans and slower economic growth.
The warning came three months after the IMF revised its 2013 growth forecast for the country from 14% to 11.8%, blaming ongoing uncertainty and weakness in the global economy.
Commodity price fall-out
With mining and resource extraction accounting for a third of Mongolia’s GDP and around 90% of exports, falling demand for coal from China last year weighed significantly on the country’s economic performance.
GDP growth was expected to remain in double digits until 2020 after reaching 17% in 2011, largely due to revenues generated by the Oyu Tolgoi, Rio Tinto’s massive gold-copper mine, and the Tavan Tolgoi coking coal mine.
However, a decline in commodity prices and China’s weakened industrial output took their toll on Mongolia’s economy in the first few months of 2013, with figures released in May by the National Statistical Office showing first quarter GDP growth of 7.2%, down from 16.7% for the same period in 2012.
International investor confidence was further eroded by wrangling over an underground expansion planned for Oyu Tolgoi, worth around $6bn. While talks between the Anglo-Australian miner and Mongolian officials on revising the 2009 deal initially raised hopes of a national mining boom, they remained at deadlock for much of 2013.
Expansionary stance examined
The government’s response to the slowdown in the first half of the year combined expansionary fiscal and monetary policies. Using proceeds from a $1.5bn bond sale in late 2012, the government invested heavily in infrastructure, including the construction of roads linking six provinces to Ulaanbaatar. Thanks in large part to the increase in state spending, GDP growth accelerated in the second quarter, reaching 14.3%.
The Bank of Mongolia lowered its policy rate multiple times between January and June, eventually reaching 10.5%, down from 13.25% at the end of 2012. The central bank also introduced a new state-backed home loan scheme in mid-June, which fixed mortgage interest rates at 8%, compared to the 15% average previously charged.
Credit growth, which had been sluggish, picked up rapidly. According to an early 2014 report from ratings agency Moody’s, between January and November 2013, loans ballooned by 55%, compared to growth of 23% the prior year, with much of the lending to the construction sector.
While the government’s policies seem to have been effective, the World Bank cautioned Mongolia in November that rising inflation and a rise in the current account balance might lead to a “harsh economic adjustment process in the medium term”. The IMF made similar remarks in the conclusion statement to its latest Article IV consultation, published in December, noting that the “continuation of expansionary fiscal and monetary policies could threaten stability”.
Structural changes welcomed
Other measures aimed at improving Mongolia’s investment climate generated a more favourable response.
In October, the parliament passed a new law replacing the Strategic Entities Foreign Investment Law, which was hastily enacted in 2012 with the aim of blocking the acquisition of a large mining firm by a state-owned Chinese corporation. While the prior legislation achieved its objective, it also deterred other overseas investors, helping depress Mongolia’s FDI levels. Foreign investment was down by an annualised 47% for the first eight months of 2013 to $1.8bn, as overseas companies delayed new projects.
The new law, which went into effect on November 1, brought two important changes. First, foreign investors will no longer be required to obtain state approval before pursuing opportunities in the mining, banking and telecommunications sectors, although majority state-owned enterprises will still need government approval to invest in these areas.
Second, the legislation introduced tax stabilisation certificates that ensure stable tax treatment for a defined period of time, ranging from five to 22 years, depending on the industry. The new rules will apply to value added tax (VAT), corporate income tax, mining royalties and Customs duties. Under the law, local and foreign investors will be charged the same rates. This has eliminated a great amount of uncertainty and will likely spur FDI.
The administration also launched a campaign mapping out its plans to modernise government operations, which it hopes will provide a confidence boost both at home and abroad.
The initiative, entitled “From Big Government to Smart Government”, will prepare the groundwork for far-reaching reforms, led by the separation of business and state, a new process for issuing licences and permits, and increasing public officials’ accountability. Meanwhile, a securities markets law, which came into effect on January 1, will target institutional investors.
With the Oyu Tolgoi project seen as crucial to the country’s recovery, reports in recent weeks that the government’s dispute with Rio Tinto could soon be resolved signalled good news for Mongolia. Erdenes Oyu Tolgoi director Da. Ganbold, told local media that only “a few critical issues remain”.
Mongolia is keen to persuade international investors to look beyond the current political and macroeconomic challenges weighing on its performance. Ensuring Oyu Tolgoi realises its considerable potential and signalling an intention to work towards a more prudent fiscal framework could be instrumental in helping the country achieve its aim.
Follow Oxford Business Group on Facebook, Google+ and Twitter for all the latest Economic News Updates. Or register to receive updates via email.
Read More from OBG
